Pasza dla drobiu

W ekologicznej produkcji jaj dopuszcza się żywienie kurcząt paszami roślinnymi, mlekiem i produktami mlecznymi, rybami, mięczakami i skorupiakami, paszami mineralnymi oraz wybranymi dodatkami paszowymi (witaminowo-mineralnymi i innymi).
Produkcja pasz roślinnych powinna być oparta na nawozach organicznych - z użyciem roślin odpornych na choroby i przy zachowaniu żyzności gleby w oparciu o płodozmian (przynajmniej czteroletni). Warto zaznaczyć, że gleby, woda i powietrze na terenie gospodarstw produkujących pasze na potrzeby ekologicznej produkcji jaj nie mogą wykazywać przekroczenia dopuszczalnych stężeń substancji szkodliwych. Przez ostatnie 3 lata na glebach tych nie stosowano niedozwolonych w produkcji ekologicznej nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin. Rośliny produkujące ziarno i nasiona nie mogą być modyfikowane genetycznie i muszą pochodzić z gospodarstw ekologicznych.

W mniej lub bardziej restrykcyjnych wymogach produkcji ekologicznej zakłada się w żywieniu stosowanie 70-80% składników z produkcji ekologicznej. Do zbożowych pasz roślinnych dopuszczonych w produkcji ekologicznej i nadających się w żywieniu kurcząt zalicza się ziarno owsa, pszenicy, pszenżyta, orkiszu, prosa, sorga, ryżu i kukurydzy w postaci nierozdrobnionej. Ziarno owsa, pszenicy, jęczmienia, żyta, kukurydzy i ryżu może być także stosowane w postaci rozdrobnionej. Rozdrobnienie oznacza płatkowanie (owies) i śrutowanie (ziarno pozostałych zbóż), a ryż może być użyty w postaci nasion połamanych. Dopuszczone są również otręby oraz kiełki pszenicy, kukurydzy i ryżu, a ponadto gluten kukurydziany.
Trzeba jednak pamiętać, że w warunkach krajowych kukurydza importowana, jak również importowany gluten kukurydziany często nie będą miały zastosowania z uwagi na wyprodukowanie metodami inżynierii genetycznej. Dopuszczona do ekologicznego żywienia może być więc tylko kukurydza krajowa lub inna o potwierdzonym pochodzeniu i wykluczeniu GMO oraz gluten pozyskiwany z niej jako produkt uboczny przy wyrobie skrobi.
Z roślin oleistych dopuszcza się rozdrobnione nasiona rzepaku, soji prażonej i lnu, a ponadto nasiona słonecznika, bawełny i sezamu. Dopuszcza się również makuchy (wytłoki) rzepakowe i sojowe będące produktem ubocznym przy tłoczeniu oleju z wykluczeniem ekstrakcji rozpuszczalnikami oraz użycia roślin genetycznie modyfikowanych. Użycie pełnotłustych nasion i wytłoków w mieszance paszowej, z uwagi na znaczną pozostałość tłuszczu, jest dla kurcząt rzeźnych celowe z uwagi na wysoki poziom energii. Użyte w większej ilości komponenty te zwiększają poziom energii w paszy dla kurcząt i dostarczają białko i aminokwasy.
Z nasion roślin motylkowych dopuszcza się groch, bób, wykę, łubin i ciecierzycę, a z innych roślin - tapiokę (suszony maniok) oraz susze z traw, lucerny i koniczyny, plewy, suszone wodorosty, susze i wyciągi z roślin zielnych, susze z warzyw korzeniowych, przyprawy i zioła.
Do produktów ubocznych przydatnych w ekologicznym żywieniu kurcząt zalicza się melasę, wodorosty i susze z wytłoków jabłecznych oraz pomidorowych, białko izolowane z ziemniaków (pozyskane przy produkcji krochmalu).
Warto zaznaczyć, że białko zawarte w paszach roślinnych, w porównaniu z zapotrzebowaniem drobiu na metioninę w większości zawiera niewystarczające ilości tego aminokwasu.

Wszystkie wymienione pasze mogą być też skarmiane w postaci kiszonki wyprodukowanej we własnym gospodarstwie podobnie jako produkty uboczne i odpady roślinne, tj. liście okopowych i odpadki warzyw.
Nie jest jasne, w świetle Rozporządzenia użycie drożdży piwnych w ekologicznym żywieniu kurcząt. Użycie ich do celów żywienia ekologicznego będzie wymagać udokumentowania ekologicznego procesu wyrobu i stosownej decyzji instytucji certyfikującej. Znaczna zawartość białka i naturalnych witamin z grupy B stawia tę paszę jako ceny składnik mieszanek paszowych dla kur żywionych ekologicznie. Podobnie jak w przypadku większości roślinnych pasz dla drobiu zawartość metioniny w drożdżach jest nie wystarczająca, a proporcja metioniny do lizyny niekorzystna.

Pasze pochodzenia zwierzęcego dopuszczone i przydatne w ekologicznym żywieniu kurcząt rzeźnych to mleko świeże oraz jego przetwory, tj. proszek z mleka odtłuszczonego, z maślanki i z serwatki (zwykłej i pozbawionej laktozy), białko serwatki (ekstrahowane metodami fizycznymi), sproszkowana kazeina i laktoza.
Drugą grupę stanowią ryby, tłuszcz rybny i tran (nierafinowany) i mączka rybna. Pasze te zawierają białko o zbilansowanej zawartości niezbędnych aminokwasów, zasobne w metioninę i lizynę.
W żywieniu młodych zwierząt dopuszczone są hydrolizaty białkowe z ryb, mięczaków i skorupiaków uzyskane w wyniku działania enzymów zawartych w sposób naturalny w samym materiale (autoliza) lub wprowadzonych jako dodatki enzymatyczne. Zasady ekologicznego żywienia są tematem intensywnej dyskusji i ulegają ciągłym modyfikacjom. Można się liczyć w przyszłości z dalszymi ograniczeniami, w szczególności dotyczącymi zakresu użycia pasz zwierzęcych innych niż mleko i jego przetwory (np. mączek rybnych).
Pasze pochodzenia mineralnego obejmują grupę źródeł makroelementów dopuszczonych do stosowania w żywieniu zwierząt zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r.
Z dopuszczonych do stosowania w ekologicznym żywieniu kurcząt rzeźnych źródeł makroelementów przydatne są źródła sodu (surowa sól kamienna, węglan i dwuwęglan sodowy oraz chlorek sodowy), źródła wapnia (wapienne skorupy zwierząt morskich oraz węglan, mleczan i glukonian wapnia) oraz źródła fosforu (precypitowany, tj.wytrącony fosforan dwuwapniowy z kości oraz odfluorowany fosforan jedno- i dwuwapniowy).
Pasze dla kurcząt wykazują naturalną zawartość magnezu, wystarczającą do pokrycia potrzeb na ten pierwiastek. W razie potrzeby uzupełnienia dopuszczone jest stosowanie tlenku, siarczanu, chlorku i węglanu magnezowego. čródłem siarki w mieszance są przede wszystkim aminokwasy siarkowe. Wprowadzanie mineralnych źródeł siarki do paszy (dopuszczony jest siarczan sodowy) nie znajduje uzasadnienia.
Do dodatków paszowych dopuszczonych w produkcji ekologicznej dodatków paszowych zalicza się mikroelementy, witaminy i prowitaminy, naturalne enzymy, naturalne mikroorganizmy (z wykluczeniem genetycznie modyfikowanych), lepiszcza i środki przeciw-zbrylające. W przypadku sporządzania kiszonek przeznaczonych do ekologicznego żywienia dopuszcza się także kwaśne konserwanty. W ekologicznych mieszankach paszowych istnieje natomiast zakaz stosowania dodatków syntetycznych, takich jak: barwniki, konserwanty, stymulatory wzrostu i środki pobudzające apetyt.
Do żywienia ekologicznego dopuszczone są nieorganiczne związki pierwiastków śladowych, z których przydatne w żywieniu kurczat są źródła żelaza (węglan i siarczan żelazawy i tlenek żelazowy), źródła cynku (węglan, tlenek i siarczan cynku), źródła manganu (węglan, tlenek i siarczan manganu), źródła miedzi (tlenek i siarczan miedzi, zasadowy węglan miedzi), żródła jodu (bezwodny i uwodniony jodan wapnia, jodek potasu), źródła selenu (selenian i selenek sodu) i kobaltu (siarczan i zasadowy węglan kobaltawy).
Warunkiem użycia witamin i prowitamin jako uzupełnienia pasz w żywieniu ekologicznym jest identyczność ich składu chemicznego z witaminami występuj ącymi w paszach naturalnych. Te ostatnie są zresztą przyjmowane jako podstawowe źródło substancji biologicznie aktywnych w dawce pokarmowej. Trzeba jednak mieć świadomość istnienia znacznych różnic w naturalnej zawartości witamin w paszach, na co w dużej mierze wpływa rodzaj paszy, w przypadku roślin: stanowisko uprawy, termin i sposób zbioru oraz warunki i okres przechowywania, a w przypadku przetworów mlecznych sposób preparowania i okres przechowywania produktu (światło, dostęp tlenu).
W ten sposób należy założyć potrzebę stosowania uzupełniających ilości syntetycznych witamin w porze zimowej, a przede wszystkim witaminy A i D3. Wtedy to, bowiem zasoby karotenu w suszach z roślin zielonych uległy już częściowemu rozkładowi (wit. A), a nikłe światło słoneczne nie generuje w skórze dostatecznych ilości witaminy D3 (synteza cholekalcyferolu z 7-dehydro-cholesterolu pod wpływem promieni ultrafioletowych). Również zasoby witaminy D2 (ergokalcyferolu) w paszach roślinnych i D3 (cholekalcyferolu) i jego aktywnej formy (1,25-dwuhydroksy-cholekalcyferolu) w mleku i jego przetworach mogą być nie wystarczające. Przy małym udziale mleka i jego przetworów w dawce pokarmowej oraz ograniczeniu pobierania drobnych bezkręgowców na wybiegu w porze zimowej - mogą powstać trudności w zaopatrzeniu organizmu w dostateczne ilości witaminy B12. Witamina ta (cyjanokobalamina) występująca wyłącznie w paszach pochodzenia zwierzęcego może być jednak syntetyzowana przez mikroflorę przewodu pokarmowego kur pod warunkiem obecności kobaltu w paszy. Pomiot kurcząt jest wówczas zasobny w tę witaminę.
Warto wspomnieć, że w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991r. oraz Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. nie wspomniano o krystalicznych aminokwasach jako o uzupełnieniu pasz przeznaczonych do żywienia ekologicznego. Ogólny zakaz stosowania dodatków syntetycznych w produkcji metodami ekologicznymi nie jest precyzyjny. Dopuszcza się, bowiem syntetyczne witaminy o budowie identycznej z naturalnie występuj ącymi w paszach. W tej sytuacji warto rozważyć możliwość stosowania krystalicznych aminokwasów jako uzupełnienia mieszanki paszowej.
Dla wyjaśnienia warto podać, że L-lizyna powstaje w wyniku syntezy mikrobiologicznej a racemiczna D,L-metionina w syntezie chemicznej. Jak wiadomo kury mogą wykorzystywać tylko formę L-aminokwasów i w tej sytuacji L-lizyna jest gotowa do udziału w syntezie białka w organizmie. W przypadku DL-metioniny, forma L-metioniny jest identyczna z metioniną naturalnie występującą w białku pasz. Forma D-metioniny wymaga natomiast przetworzenia w dostępną formę L. Proces ten zachodzi w wątrobie z udziałem naturalnych enzymów wytwarzanych przez ten narząd i w wyniku przemiany ta racemiczna odmiana aminokwasu może być w peł- ni wykorzystana przez organizm zwierzęcy. Trzeba mieć też świadomość, że dostępne w aptekach (bez recepty) preparaty witaminowo-mineralne dla ludzi często zawieraj ą w swym składzie krystaliczne aminokwasy, w tym także DL-metioninę.
Można postawić tezę, że z uwagi na wymogi ochrony środowiska, chroniące glebę i wodę przed nadmiarem azotu wydalanego przez zwierzęta, ń uzasadnione staje się uzupełnienie mieszanki paszowej w krystaliczną metioninę i równoczesne obniżenie poziomu białka.
W premiksach i mieszankach paszowych przeznaczonych do produkcji ekologicznej dopuszcza się stosowanie kopalnych minerałów jako substancji przeciwzbrylaj ących. Są to dopuszczone do żywienia zwierząt sepiolit, bentonit, glinki kaolinitowe, wermikulit, perlit oraz krzemionka koloidalna. Substancje te są wymienione w europejskim (światowym) wykazie materiałów nadających się do żywienia zwierząt.
Użycie konserwantów (zakwaszaczy) w produkcji ekologicznej ogranicza się wyłącznie do kiszonek i dotyczy kilku kwasów organicznych, tj. kwasu mrówko- wego, octowego, mlekowego i propionowego. W skład kiszonek może też wejść sól kamienna, enzymy, drożdże, serwatka, cukier, śruta zbożowa, melasa oraz żywe bakterie kwasu mlekowego.