Podstawą letniego żywienia owiec w gospodarstwie ekologicznym jest pastwisko. Stanowi ono źródło najtańszej paszy. W porównaniu z żywieniem pastwiskowym koszt żywienia kiszonkami jest wyższy o 30-50%, sianem o 80%, a zbożem i mieszankami treściwymi 2-3 razy (Krzywiecki, 2002).
|
| Stado owiec na pastwisku o poranku (Podhale) |
Wiedza o pastwisku :o fenologii wzrostu roślin, nawożeniu, wartości pokarmowej runi jak również i o owcach żywionych na pastwisku - ich zapotrzebowaniu pokarmowym w poszczególnych okresach fizjologicznych, sposobnie pobierania runi, przyrostach i ekologicznych związkach jakie łączą owce przez sezon pastwiskowy z ich środowiskiem umożliwia hodowcy najbardziej efektywne wykorzystanie dostępnej zielonej paszy. Kierowanie wypasem opiera się na sterowaniu podażą pastwiska w taki sposób, żeby w okresie zmieniającego się zapotrzebowania pokarmowego poszczególnych grup owiec (ciąża, laktacja, przygotowanie do stanówki itp.) przydzielić im na określony czas do spasania pastwisko (kwatery) o odpowiednim poroście. Taki system manipulowania podażą pastwiska umożliwia najefektywniejsze wykorzystanie pastwiska nie dopuszczaj ąc do jego degradacji na skutek nadmiernego spasienia (sporadyczne zjawisko), lub nadmiernie selektywnego spasania (o wiele częstsze). Ponieważ rekultywacja pastwiska jest zabiegiem kosztownym wypas należy prowadzić zakładając pewien kompromis między optymalnym wykorzystaniem pastwiska, a optymalnym żywieniem stada.
Wydajność produkcji owczarskiej z określonej powierzchni pastwiska zależy od rocznej produkcji suchej masy na hektarze, stopnia wykorzystania pastwiska oraz wydajności przetworzenia (konwersji) pobranej paszy na produkty rynkowe (mięso, mleko).
Szybkość przyrostu zielonej masy na pastwisku w ciągu sezonu wegetacyjnego jest nierównomierna i wzmaga się wraz z wysokością nad poziomem morza, co utrudnia w dużym stopniu jej zagospodarowanie. W górach przybiera charakter wzrostu eksplozywnego, dlatego wolny wypas owiec na całej powierzchni pastwiska uniemożliwia efektywne wykorzystanie paszy. Przy braku możliwości zakonserwowania nadmiaru zielonki w postaci siana, czy kiszonki, lub zwiększenia obsady owiec, nie spasiona trawa jest deptana, strzela w źdźbło, starzeje się i nie jest zjadana przez owce. Wprawdzie pod koniec sezonu owce są zmuszone z takiej paszy korzystać, ale należy pamiętać, że strawność zdrewniałych i martwych części porostu nie przekracza 40%, a na każdy 1% wzrostu zawartości martwej materii w poroście jego strawność zmniejsza się o 0,5 jednostki procentowej. Wraz ze starzeniem się runi maleje pobranie do woli przez owce takiego porostu. Wynika to z dłuższej retencji takiej paszy w żwaczu, co ogranicza dalszą konsumpcję. Stwierdzono, że oprócz strawności, na wielkość pobrania wpływa fizyczny charakter paszy. Owce są wstanie zjeść więcej liści niż łodyg i więcej o 28% motylkowatych niż traw o tej samej strawności. Jak z powyższych rozważań wynika dostęp do młodej i strawnej runi zapewnia owcom możliwości optymalnego poziomu konsumpcji i produkcji. Bez podziału pastwiska na kwatery umożliwiające interwencję hodowcy i manipulowanie wielkością obsady owiec, racjonalny wypas jest niemożliwy. W racjonalnej gospodarce pastwiskowej opartej o rotacyjny system wypasu, nadmiar zielonki zagospodarowuje się zazwyczaj przez wykoszenie kwater nie spasionych w pierwszej rotacji.
Przy racjonalnym wykorzystywaniu pastwisk dostosowuje się sposób i organizację wypasu do rodzaju wypasanych zwierząt, szczególnie zaś wysoko produkcyjnych, jak np. maciorki użytkowane mlecznie, matki karmiące lub jagnięta, młodzież hodowlana, lub przeznaczona na tucz. Produkcja mleka, na przykład, wymaga pastwisk o dużych zasobach wartościowej paszy, której podaż nie powinna spaść poniżej minimum powodującego obniżenie mleczności. Do pełniejszego wykorzystania pastwiska można przeznaczyć grupę mniej wymagających zwierząt jak np. maciorki jałowe, skopy, jałowizna, bukaty. Podobnie powinno się postępować w wypadku wypasu jagniąt i młodzieży W odniesieniu do matek karmiących jagnięta przeznaczone do hodowli lub tuczu zaleca się wypas wyprzedzający, lub równoległy, w którym jagnięta spasają najwartościowszą część runi przed matkami, lub obok ich kwatery, mając przy tym możliwość równoczesnego ssania. Istnieje przy tym sposobie szansa na zmniejszenie zarobaczenia jagniąt na skutek ograniczenia wypasu razem z matkami. System ten nie jest pozbawiony pewnych niedogodności, wymaga wykonania w ogrodzeniach odpowiedniej wielkości przejść dla jagniąt między kwaterami i jak uczy doświadczenie z takim wypasem w Stacji Owczarstwa Górskiego w Bielance u bardzo aktywnych i troskliwych w stosunku do jagniąt, matek górskich wywołuje u nich pewne zaniepokojenie. Jagnięta często nie mogące znaleźć powrotnej drogi do matek becząc niepokoją całe stado.
Pastwiska trwałe, które nigdy, lub przynajmniej przez wiele lat nie są poddawane uprawie płużnej powinny być podzielone na kwatery. Ilość kwater, jaką należy wygrodzić zależy od areału użytku zielonego i wielkości stada owiec, jakie zamierzamy wypasać. Większa ilość kwater pozwala na dłuższe okresy odrostu (spoczynku) dla runi, zwiększa możliwości manipulowania stadem, czy grupami technologicznymi, które z różnych względów należy paść osobno jak jagnięta, tryczki, czy owce jałowe, oraz umożliwia krótszy pobyt większej obsady zwierząt na danej kwaterze. Niektórzy autorzy uważają, że optymalna liczba kwater powinna wahać się od 6-8, gdyż powyżej tej liczby nie obserwuje się wzrostu produkcji zwierzęcej (Skrijka, 1981). Powierzchnia kwater musi być dostosowana do liczebności stada. Owce nie powinny przebywać na kwaterze więcej niż 3-4 dni. W doświadczeniu wielosezonowym na pastwiskach położonych na wys. 650 m n.p.m. dojone owce górskie obniżały produkcję mleka po 3-4 dniach spasania kwatery, zwiększając natomiast swoją mleczność po każdorazowej zmianie kwatery na nową (Drożdż, 1980). Przy grodzeniu pastwisk należy wykorzystać naturalne granice terenowe, pamiętaj ąc, że długość ogrodzeń zależy od kształtu kwatery. Najkrótsze ogrodzenia mają kwatery zbliżone do kwadratu.
Na trwałe ogrodzenia dla owiec nadają się żerdki, drut gładki, siatka metalowa, czy plastikowa. W gospodarstwach ekologicznych nie wolno stosować drutu kolczastego, który powoduje poważne zranienia u owiec próbujących zmieniać kwatery przeciskając się między drutami.
Trwałe ogrodzenia dla owiec, mimo wielu zalet, posiadają wady. Utrudniają dokładne wykoszenie kwatery, manipulowanie sprzętem (kosiarką, przewracarką do siana, grabiarką, czy wjazd przyczepą samozbierającą), co umożliwia wzrost wzdłuż płotów i późniejsze rozprzestrzenianie się na kwaterze niektórych chwastów, głównie pokrzyw. Dlatego tam, gdzie to jest uzasadnione, należy stosować przenośne ogrodzenia elektryczne umożliwiające łatwe dostosowanie wielkości kwatery do liczebności stada i do aktualnego tempa odrostu runi. Zwinięcie ogrodzeń ułatwia koszenie niedojadów i rozrzucanie obornika Ogrodzenia elektryczne umożliwiają dawkowany sposób wypasu, który polega na wydzieleniu owcom powierzchni pastwiska na 1 dzień. Jest to bardzo intensywny sposób wykorzystania runi, ale nie jest pozbawiony wad. Jest pracoch łonny, gdyż wymaga codziennego przestawiania elektrycznego ogrodzenia. Żeby zapobiec spasaniu powierzchni już eksploatowanych w poprzednich dniach należa łoby ogradzać część przeznaczoną do spasania ze wszystkich stron. Na dużych powierzchniach o nieznacznych skłonach (przydatnych do koszenia) należy stosować kośno-pastwiskowy system wykorzystywania użytków zielonych. W tym sposobie użytkowania nie ma podziału na wyłącznie koszone łąki i tylko spasane pastwiska.
Użytki kośno-pastwiskowe to powierzchnie, gdzie biomasa jest spasana i koszona na przemian. Powierzchnie spasane i koszone nie są stałe i zmieniają się w ciągu sezonu. Ten system użytkowania zapewnia stabilność florystyczną i zapobiega rozprzestrzenianiu się mniej chętnie spasanych roślin na pastwisku. Odpowiednie manipulowanie spasaniem i koszeniem, które można stosować w różnych terminach zapewniają równowagę między poszczególnymi składnikami runi. Na przykład zastosowanie wczesno-wiosennego spasienia stadem runi o znacznym udziale szybko strzelającej w źdźbło i dojrzewającej kupkówki (Dactylis glomerata) pozwala na uzyskanie z tego areału drobniejszego siana o lepszej strawności i mniejszej zawartości zdrewniałych łodyg tak charakterystycznych dla tej trawy. Uważa się, że kośno - pastwiskowy system pozwala na uzyskanie wyższych plonów, dzięki większej gęstości runi jaką powoduje wypas. W runi znajdują się zarówno wysokie, jak i niskie trawy i bardzo dobrze rozwijają się motylkowate, szczególnie koniczyna.
W gospodarstwach ekologicznych położonych w regionach o niewielkich opadach śniegu można zalecać (podobnie jak w zachodnich krajach) pozostawienie kwatery z nieskoszoną trawą. Takie Ństojące sianoî może być spasane przez owce podczas pogodnych bezśnieżnych dni w zimie. Jest kilka korzyści z takiego systemu:
- zwierzęta spędzają dzień na powietrzu;
- nawożą odchodami kwaterę;
- zmniejsza się zużycie ściółki;
- poruszanie owiec się po szorstkim podłożu czyści znakomicie raciczki i łagodzi skutki kulawki.
W gospodarstwach ekologicznych o wielokierunkowej produkcji, trzeba zak ładać na gruntach ornych pastwiska przemienne. Mogą być użytkowane przez kilka lat w zależności od plonowania wysianych traw. Plonują na ogół dobrze.
Ponieważ ich usytuowanie w obrębie gospodarstwa wynika z określonego płodozmianu, wypadają nierzadko w sąsiedztwie innych upraw polowych Trzeba mieć na uwadze fakt, że utrudnia to ich pastwiskowe zagospodarowanie, szczególnie tak ruchliwymi zwierzętami jak owce.
